παυσανίας

Όνομα ιστορικών προσώπων. 1. Βασιλιάς της Μακεδονίας (390-389 π.Χ.). Ήταν γιος του Λυγκηστού Αέροπου και εκθρονίστηκε από τον Αμύντα Γ’. 2. Γλύπτης και χαλκοπλάστης από την Απολλωνία. Είχε κατασκευάσει ένα αναμνηστικό ανάθημα, που είχε αφιερωθεί στους Δελφούς για τη νίκη των Τεγεατών το 369 π.Χ. εναντίον των Σπαρτιατών. 3. Λεξικογράφος του 2ου αι. μ.Χ., που ταυτίζεται από μερικούς με τον ομώνυμο Σύριο ιστορικό και χρονογράφο. Έγραψε ένα είδος λεξικού με τον τίτλο Αττικών ονομάτων συναγωγή, για το οποίο ο Φώτιος αναφέρει ότι δεν περιείχε και παραπομπές συγγραφέων. Από το έργο αυτό συγκέντρωσε υλικό ο Ευστάθιος. 4. Ο Ηρακλειτιστής. Τον έλεγαν έτσι γιατί είχε γράψει μια ερμηνεία των έργων του Ηράκλειτου. 5. Σοφιστής, μαθητής του Ηρώδη του Αττικού, από την Καππαδοκία της Καισαρείας. Έζησε τον 2o αι. μ.Χ. και δίδαξε τη ρητορική τόσο στην Αθήνα όσο και στη Ρόδο. 6. Σπαρτιάτης βασιλιάς (περ. 445 – περ. 380 π.Χ.). Γιος του Πλειστοάνακτα, από τη βασιλική οικογένεια των Αγιαδών, βασίλεψε από το 444 έως το 426 π.Χ., κατά το διάστημα της προσωρινής εξορίας του πατέρα του, με την επιτροπεία του θείου του Κλεομένη, και το 409 διαδέχθηκε τον Πλειστοάνακτα στον θρόνο. Το 403 στάλθηκε στην Αττική για να υποστηρίξει τους Τριάκοντα τυράννους εναντίον του Θρασύβουλου, αλλά, αν και νίκησε τους δημοκρατικούς, δεν επανέφερε τους Τριάκοντα και επέτρεψε την παλινόρθωση της δημοκρατίας στην Αθήνα, συμφιλιώνοντας τις αντιμαχόμενες παρατάξεις. H ενέργεια του αυτή, που ματαίωσε τα σχέδια του πολιτικού του αντιπάλου Λυσάνδρου, υπήρξε αφορμή να κατηγορηθεί ο Π. για προδοσία, το δικαστήριο όμως τον αθώωσε. Το 395, κατά τον πόλεμο εναντίον των Θηβών, ο Π. προκάλεσε και πάλι τη δυσαρέσκεια των Σπαρτιατών γιατί δεν βοήθησε εγκαίρως τον Λύσανδρο, που σκοτώθηκε στη μάχη της Αλιάρτου, και δεν εμπόδισε έτσι την ήττα των Λακεδαιμονίων. Κατηγορήθηκε τότε ξανά για προδοσία και αναγκάστηκε να καταφύγει στην Τεγέα, όπου έζησε έως τον θάνατό του. 7. Συγγραφέας και περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ., που καταγόταν ίσως από τη Μαγνησία την επί Σιπύλω της Μικράς Ασίας. Μεταξύ 160 και 177 μ.Χ. δημοσίευσε το έργο του Περιήγησις της Ελλάδος, σε 10 βιβλία (Αττικά, Κορινθιακά, Λακωνικά, Μεσσηνικά, Ηλειακά –σε 2 βιβλία–, Αχαϊκά, Αρκαδικά, Βοιωτικά και Φωκικά), το οποίο αποτελεί κυρίως περιγραφή μνημείων και τοπίων της Αττικής, της Πελοποννήσου και της Βοιωτίας, με αρκετές ιστορικές και γεωγραφικές παρεκβάσεις. Ιδιαίτερη έκταση αφιερώνει ο συγγραφέας στην περιγραφή των μνημείων των Αθηνών, της Ολυμπίας και των Δελφών. Η γλώσσα του είναι αττικίζουσα, και το ύφος του, επιτηδευμένα απλό, μιμείται τον Ηρόδοτο. Το έργο του, παρά τις επικρίσεις των νεότερων ότι παρουσιάζει ελλείψεις και ανακρίβειες, αποτελεί πολυτιμότατη πηγή για την τοπιογραφία της αρχαίας Ελλάδας, την ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης και γενικότερα την αρχαιογνωσία. Οι αρχαιολογικές άλλωστε ανακαλύψεις συνηγορούν υπέρ της ευσυνειδησίας και της αξιοπιστίας του Π. 8. Σπαρτιάτης στρατηγός (περ. 515 – 468 π.Χ.). Γιος του Κλεομβρότου, από τη βασιλική οικογένεια των Αγιαδών, διετέλεσε επίτροπος του ανήλικου βασιλιά Πλειστάρχου, γιου του Λεωνίδα. Το 479 π.Χ., ως αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού στη μάχη των Πλαταιών, συντέλεσε με τις λαμπρές του στρατηγικές ικανότητες στην αποφασιστική ήττα των Περσών. Κατόπιν ως αρχηγός του ελληνικού στόλου απελευθέρωσε ένα μέρος της Κύπρου και το Βυζάντιο από τους Πέρσες (478 π.Χ.). Λίγο αργότερα όμως κατηγορήθηκε ότι βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις με τον Ξέρξη για να γίνει κύριος της Ελλάδας, υπό την επικυριαρχία των Περσών, και ανακλήθηκε στη Σπάρτη, όπου όμως αθωώθηκε. Επανήλθε πάλι, ως ιδιώτης, στο Βυζάντιο, απ’ όπου τον έδιωξαν το 472 οι Αθηναίοι· κατέφυγε τότε στις Κολωνές της Τρωάδας, αλλά, υπακούοντας στην εντολή των εφόρων, επέστρεψε στη Σπάρτη. Εκεί κατηγορήθηκε και πάλι για τις σχέσεις του με τους Πέρσες και ακόμα ότι σχεδίαζε πραξικόπημα με τη βοήθεια των ειλώτων. Προσπαθώντας να σωθεί, κατέφυγε στο ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, όπου οι έφοροι τον άφησαν να πεθάνει από ασιτία.

* * *

ὁ, ΝΑ

νεοελλ.

σκωπτικά, αυτός που απολύθηκε, που παύθηκε από την υπηρεσία του

αρχ.

αυτός που καταπαύει, σταματάει τη λύπη, που ανακουφίζει τη θλίψη («παυσανίας κάκ' Ἀτρειδᾱν» — αυτός που ανακουφίζει τις λύπες τών Ατρειδών, Σοφ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Σύνθ. τού τύπου τερψίμβροτος, < θ. παυσ(ι)- τού παύω (πρβλ. παῦσις) + ἀνία, πρβλ. λυσ-ανίας].